Verlos ons van de metronoom!
Wat zie je als je naar dit schilderij kijkt van Henri Matisse?
Wanneer je slechts vluchtig kijkt, zie je een jongetje achter een vleugel.
Misschien herken je de hand van Matisse in het schilderij.
De Fauvisten
Toen de kunstcriticus Louis Vauxcelles in 1905 de tentoonstelling in de Salon d ‘Automne in Parijs bezocht, waar schilders als Henri Matisse, Maurice de Vlaminck en Raoul Dufy exposeerden, was hij van deze schilders niet gecharmeerd. Hij zag met lede ogen aan hoe een beeldhouwwerk dat hem sterk aan Donatello deed denken omringd werd door schreeuwende schilderijen. Hij was zo ontzet dat hij het een Cage aux Fauves noemde, een kooi met wilde dieren. Door deze uitspraak werden deze schilders later de Fauvisten genoemd. De Fauvisten groeiden desondanks de kritiek van Louis Vauxcelles in populariteit, net als alle grote kunstenaars die eerst op weerstand stuitten – ik noem Van Gogh, Rothko en zo’n beetje alle Impressionisten. Alle grote kunstenaars zijn vernieuwers en daarmee visionair, vandaar dat zij het publiek en de kunstcriticus nogal eens in verwarring achterlaten…
Henri Matisse De Pianoles
In 1916 schilderde Henri Matisse De Pianoles in een voor zijn doen somber kleurpalet en in een sterk geometrische stijl. Op het schilderij zien wij zijn zoontje Pierre dat model stond, hij is aan het piano studeren. Zo te zien geeft het hem niet veel plezier. De pianodocent kijkt afstandelijk toe, of is zij slechts in Pierre’s verbeelding aanwezig? Suggereert Matisse hier een gevoel? Pierre voelt haar ogen op hem gericht, of ze nu wel of niet fysiek aanwezig is. Erg ontspannen is het allemaal niet. Als ik kijk naar de sensuele vormen van het beeld die linksonder te zien zijn geven deze een heel ander gevoel weer. Namelijk die van vrijheid en creativiteit. Maar dit beeld is zo klein en weggemoffeld geschilderd, dat het lijkt of Matisse daarmee wil aangeven dat deze nog niet binnen het bereik van Pierre liggen. De schaduw van de metronoom die op de vleugel staat valt over Pierre’s gezicht en het grote gifgroene vlak links op het schilderij heeft ook de vorm van een metronoom.
De meedogenloze tik
Ik begrijp Pierre’s sombere blik, hij hekelt de metronoom – een apparaatje dat met een constante tik de tel aangeeft, uitgevonden door Johann Nepomuk Maelzel ( 1772-1838). Zelf gebruik ik nooit, het is in mijn ogen een totaal overbodige uitvinding. Wanneer een leerling geen maat kan houden lukt het al helemaal niet met dit meedogenloos streng tikkende apparaat, een apparaat dat het volstrekt onmogelijk maakt te fraseren, te ademen. Bij gebruik zie, hoor en ruik je de frustratie bij leerlingen toenemen. Bovendien is het strikt in de maat spelen misschien leuk voor de fanfare, maar voor het ontwikkelen van muzikaal spel een gruwel! Ook zou het apparaat gebruikt kunnen worden om in het exacte tempo te spelen. Hmmm…. exact tempo, bestaat zoiets? Is dit niet afhankelijk van stemming, temperament, gevoel en pianistische vaardigheden?
Ik zou Pierre zo graag postuum willen verlossen van de schaduw van de metronoom op zijn gezichtje, ik weet zeker dat dit zijn vreugde in het pianospelen zou vergroten. Het schilderij zou dan waarschijnlijk niet geschilderd zijn. Want wat is Matisse in dit schilderij zonder metronoom?
Karin van Buijtene
9 september 2022